พันธมิตรปกป้องแม่น้ำโขงออกแถลงการณ์เรียกร้องการเปลี่ยนผ่านพลังงานของภูมิภาคแม่น้ำโขง ไม่ใช่เขื่อนไฟฟ้าที่ทำลายล้าง

ลงเมื่อวันที่ 2 มิถุนายน 2563

2 มิถุนายน 2563 กลุ่มพันธมิตรปกป้องแม่น้ำโขง หรือ Save the Mekong ซึ่งเป็นเครือข่ายองค์กรภาคประชาสังคมในลุ่มน้ำโขงจาก ไทย ลาว กัมพูชาและเวียดนาม ได้ออกแถลงการณ์เรียกร้องให้รัฐบาลประเทศแม่น้ำโขง 4 ประเทศและคณะกรรมาธิการลุ่มน้ำโขง
ทบทวนด้านพลังงานของภูมิภาคแทนเขื่อนไฟฟ้าที่สร้างผลกระทบชี้รายงานการศึกษาผลกระทบโครงการเขื่อนสานะคามคัดลอกเขื่อนปากลายและปากแบง

ในแถลงการณ์ระบุว่าเขื่อนสานะคามไม่ควรจะถูกสร้างเพราะมีมูลค่าการก่อสร้างสูง ไม่มีความจำเป็นและมีความเสี่ยง  เขื่อนแห่งนี้ผลิตไฟฟ้าได้ 684 เมกะวัตต์ มีมูลค่าค่าก่อสร้างกว่า 2 พันล้านเหรียญสหรัฐ ใช้เวลาก่อสร้างกว่า 8 ปี หากเฉลี่ยเวลาในก่อสร้างแล้วเขื่อนจะติดตั้งพลังงานได้เพียง 90 เมกะวัตต์ต่อปีเท่านั้น เมื่อเทียบกับการติดตั้งพลังงานทางเลือกอื่นในภูมิภาค เช่น การติดตั้งพลังงานพลังงานแสงอาทิตย์ในเวียดนามพบว่า เฉพาะเดือนเมษายน – กรกฎาคม มีกำลังการผลิตติดตั้งมากถึง 4,400 เมกะวัตต์ ซึ่งมากกว่าเขื่อนสานะคามถึง 6 เท่า  การสร้างเขื่อนไฟฟ้าขนาดใหญ่ เช่น เขื่อนสานะคาม มีความเสี่ยงมากขึ้น ใช้เวลาก่อสร้างนาน ใช้เงินลงทุนสูงและจะกลายเป็นทรัพย์สินที่สร้างภาระ ความเสี่ยงต่าง ๆ
นี้รวมถึงการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศและการสร้างเขื่อนที่กั้นแม่น้ำโขงในตอนบน
ซึ่งจะทำให้การไหลและระดับน้ำไม่สามารถคาดการณ์ได้อันส่งผลกระทบต่อการผลิตไฟฟ้าของเขื่อนสานะคามและเขื่อนอื่น ๆ บนแม่น้ำโขงสายหลัก

พันธมิตรปกป้องแม่น้ำโขงขอเรียกร้องให้ยกเลิกเขื่อนสานะคามและเขื่อนแม่น้ำโขงสายหลักอื่นที่มีแผนจะสร้างแทนที่จะมีการนำโครงการนี้เข้าสู่กระบวนการปรึกษาหารือที่บกพร่องนี้
เราขอเรียกร้องต่อรัฐบาลประเทศแม่น้ำโขงและคณะกรรมธิการแม่น้ำโขงให้จัดการปัญหาตามข้อกังวลหลักต่อเขื่อนที่สร้างไปแล้วประเมินทางเลือกด้านพลังงานอย่างรอบด้านและโดยการมีส่วนร่วมจัดลำดับความสำคัญของการเดินหน้าเพื่อการเปลี่ยนผ่านด้านพลังงานในภูมิภาคที่คำนึงถึงระบบนิเวศของแม่น้ำโขงและความต้องการของชุมชนในภูมิภาค (3) จัดการปัญหาตามข้อกังวลหลักต่อกระบวนการปรึกษาหารือล่วงหน้า

กลุ่มพันธมิตรปกป้องแม่น้ำโขง กล่าวว่า ไม่จำเป็นต้องเอาแม่น้ำโขงมาแลกกับความต้องการด้านพลังงานและน้ำของภูมิภาคเพราะไทยซึ่งเป็นประเทศหลักที่จะรับซื้อไฟฟ้ามีพลังงานสำรองที่ล้นเกิน เมื่อเมษายน 2563 กระทรวงพลังงานของไทยระบุว่าในปี 2563 เรามีพลังงานสำรองที่อาจสูงมากถึง 40 % หรือประมาณ 18,000 เมกะวัตต์ ซึ่งมากกว่ากำลังการผลิตของเขื่อนแม่น้ำโขงสายหลักทุกแห่งรวมกันขณะที่มีนาคม 2563 กัมพูชาได้ประกาศเลื่อนการสร้างเขื่อนซำบอและสตรึงเตร็งออกไปอีก 10 ปี ถึงเวลาแล้วที่ต้องยกเลิกการสร้างเขื่อนแม่น้ำโขงอย่างถาวรและให้ความสำคัญกับความยั่งยืนและเท่าเทียมกันด้านพลังงานทางเลือกที่เคารพสิทธิของชุมชนภูมิภาคแม่น้ำโขงมีศักยภาพและความยั่งยืนด้านพลังงานทางเลือกสูงมากประกอบกับต้นทุนและการผลิตที่ลดลงเทคโนโลยีด้านการกักเก็บและการส่งผ่านพลังงานที่พัฒนาขึ้นยิ่งทำให้ต้องตะหนักถึงการเข้าถึงพลังงานและความมั่นคงของประชาชนและเศรษฐกิจของภูมิภาคโดยไม่ต้องทำลายแม่น้ำและทรัพยากรธรรมชาติ มากกว่านั้นมาตรการประหยัดพลังงานและพลังงานทางเลือกที่ไม่ใช่เขื่อนยังสามารถเกิดขึ้นอย่างกว้างขวางรวดเร็ว และมีต้นทุนถูกกว่าเขื่อนไฟฟ้าขนาดใหญ่ที่รวมศูนย์อำนาจ

นอกจากนี้ยังระบุประเด็นสำคัญอีกว่าปัญหาและข้อบกพร่องร้ายแรงในกระบวนปรึกษาหารือของข้อตกลงแม่น้ำโขงที่มีการจัดมาแล้วนั้นยังไม่ได้รับการแก้ไขโดยเฉพาะประเด็นการรับรองคุณภาพของข้อมูลที่ส่งไปเพื่อขอให้มีการจัดกระบวนการปรึกษาหารือนั้น
ทางกลุ่มพันธมิตรฯ พบว่า เนื้อหารายงานส่วนมากของรายงานผลกระทบข้ามพรมแดนด้านสิ่งแวดล้อมและสังคมและผลกระทบสะสมของเขื่อนสานะคามถูกคัดลอกมาจากรายงานของเขื่อนปากลายซึ่งผู้เชี่ยวชาญของคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขงก็พบว่า “รายงานของเขื่อนปากลายนั้นลอกข้อมูลจากเขื่อนปากแบงเป็นส่วนมาก” ซึ่งแสดงให้เห็นว่าข้อบกพร่องนี้ไม่ได้รับการแก้ไขและถูกเพิกเฉยจากบริษัทที่ปรึกษาและนักวิจัยที่มีส่วนเกี่ยวข้องในฐานะผู้จัดทำนั้น
ในอนาคตกลุ่มเหล่านี้ไม่ควรมายุ่งเกี่ยวกับการประเมินผลกระทบต่าง ๆ อีกในอนาคต และทางกลุ่มขอย้ำว่า หากไม่มีการปฏิรูปที่สำคัญก็ไม่มีอะไรที่จะแสดงให้เห็นว่ากระบวนการปรึกษาล่วงหน้าที่จะเกิดขึ้นนี้จะต่างจากที่เคยทำมามากนักหรือจะสามารถรองรับมาตรฐานขั้นต่ำของความโปร่งใสและความรับผิดชอบไม่ต้องพูดถึงความสำคัญของการมีส่วนร่วมของชุมชนผู้จะได้รับผลกระทบ ภาคประชาสังคม และสาธารณะ

ขณะเดียวกัน สำนักข่าว Nikei ASEAN Review ฉบับวันที่ 1 มิถุนายน2563 มีบทวิเคราะห์เกี่ยวกับปัญหาหนี้สาธารณะของลาว ที่มีเนื้อหาส่วนหนึ่งว่ารัฐบาลลาวกำลังเผชิญภาวะหนี้สินจากการกู้ยืมเงินกองทุนของรัฐบาลจีน ขณะนี้รัฐบาลลาวกำลังประเมินท่าทีว่าจะจัดการขายกองทุนของรัฐบาลหรือไม่

ธนาคาร Societe Generale  ของฝรั่งเศลระบุว่า 80% ของหนี้เมื่อปี 2562 ของลาวมามีผลจากสกุลเงินตราต่างประเทศและถูกควบคุมจากภายนอกและเกือบครึ่งหนึ่งของหนี้สาธารณะนั้นเป็นของจีนอย่างเดียวร่องรอยการลงทุนของเศรษฐกิจจีนที่ปรากฎในลาวเช่นการลงทุนโครงการรถไฟความเร็วสูงมูลค่า 6 พันล้านเหรียญสหรัฐ การสร้างเขื่อนขนาดเล็กและใหญ่บนแม่น้ำต่างๆ การลงทุนในเขตเศรษฐกิจพิเศษต่างทั่วประเทศของลาว การทำถนนไฮเวย์จากคุนหมิง-เวียงจันทร์ที่ลาวถือหุ้น 30 % และลาวต้องจ่ายเงินงวดแรกจำนวน 250 ล้านเหรียญสหรัฐในปีนี้ผ่านกองทุนกู้ยืมดอกเบี้ยต่ำของจีน ลาวยังมีการสร้างเขื่อนทั้งขนาดเล็กและใหญ่ทั่วประเทศรวมถึงแผนการสร้างเขื่อนบนแม่น้ำโขงสายหลัก โดยคาดว่าในลาวจะมีเขื่อนผลิตไฟฟ้ามากถึง 400 แห่งทั่วประเทศ

นายแกรี่ ลี ผู้อำนวยการรณรงค์ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ International
Rivers กล่าวว่า เขื่อนไฟฟ้าขนาดใหญ่ ใช้เงินกู้ลงทุนมหาศาล การเพิ่มขึ้นของเขื่อนไฟฟ้าในลาวยิ่งจะทำให้เกิดภาระหนี้สินบานปลายและกลายเป็นความกดดันของประเทศ

นางสาวเปรมฤดี ดาวเรือง ผู้ประสานงานกลุ่มติดตามการลงทุนเขื่อนในลาวกล่าวว่า แม้กรณีโครงการเขื่อนเซเปียนเซน้ำน้อย รัฐบาลลาวก็ต้องทำสัญญาก็ยืมเงินจากธนาคารส่งออกและนำเข้าของเกาหลีใต้เพื่อมาเป็นหุ้นส่วนในโครงการดังกล่าว ซึ่งนับเป็นหนี้ตั้งแต่เริ่มต้นของโครงการแล้ว

อนึ่ง โครงการเขื่อนสานะคาม Sanakam dam มีกำลังการผลิตติดตั้ง 684 เมกะวัตต์ ตั้งอยู่บนแม่น้ำโขง เมืองสานะคาม แขวงเวียงจันทน์ สปป.ลาว ผู้พัฒนาโครงการคือ บริษัท ต้าถัง โอเวอร์ซี พาวเวอร์จำกัด (Datang) สัญชาติจีน ซึ่งเป็นบริษัทเดียวกับผู้พัฒนาโครงการเขื่อนปากแบง ในแขวงอุดมไซย สปป.ลาว เขื่อนมีเป้าหมายที่ผลิตไฟฟ้าเพื่อขายให้กับประเทศไทย รัฐบาลสปป.ลาวในฐานะเจ้าของโครงการได้ส่งเอกสารต่อคณะกรรมาธิการแม่น้ำโขง เพื่อขอให้มีการจัดกระบวนการปรึกษาหารือล่วงหน้า ตามข้อตกลงแม่น้ำโขงปี
2538 เมื่อวันที่ 11 พฤษภาคม 2563 ที่ผ่านมา